مدلسازی تخصیص کاربری‌های شهری با رویکرد عدالت فضایی بر اساس روش‌‌های بهینه‌سازی چند هدفه

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های برنامه‌ریزان و مدیران شهری، نحوه توزیع و تخصیص منابع و خدمات شهری به‌ صورت عادلانه در سطح مناطق مختلف شهر برحسب نیازهای جامعه شهری است. تخصیص بهینه خدمات، ارتباط مستقیمی با برنامه‌ریزی کاربری اراضی دارد. موفقیت درعرصه برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری نیز وابسته به وجود قوانین مناسب در زمینه نحوه استفاده از زمین و همچنین استفاده از روش‌های کارآمد در تهیه واجرای طرح‌های شهری و برنامه کاربری زمین است. این مقاله با هدف ارائه‌ مدلی بر مبنای روش‌های بهینه‌سازی چند هدفه انجام گرفته است تا تخصیص کاربری‌های شهری را از منظر عدالت فضایی در سطح پلاک شهری و در طبقات هر قطعه زمین مدل­سازی کند. به این منظور از الگوریتم ژنتیک رتبه­بندی نامغلوب و یــک کــد کامپیوتری در نــرم­افــزار Matlab R2018a استفاده شده است. مدل بر مبنای پنج تابع هدف شامل بیشینه­سازی سازگاری، وابستگی، دسترسی به خدمات، تنوع و تناسب فیزیکی، در طبقات و در همجواری‌ها‌ و نیز تعداد مشخصی شرایط مورد نیاز پیکربندی شده است. از میان نتایج حاصل از پیاده­سازی الگوریتم که مجموعه‌ای از راه‌حل‌های بهینه پارتو است، یک جبهه جواب انتخاب و سپس برای انتخاب مناسبت‌ترین چینش کاربری‌ها از میان این راه‌حل‌های بهینه، روش تحلیل فرایند سلسله مراتبی، برای تعیین وزن هر یک از اهداف تخصیص کاربری زمین به کار رفته است. وزن حاصل در مقادیر برازش اهداف ضرب شده و پس از اعمال روش مجموع وزن­دار جوابی که بیشترین وزن را در جبهه جواب‌های بهینه به دست آورده، به نقشه‌ کاربری زمین تبدیل شده و به عنوان چینش پیشنهادی ارائه گردیده است. ارزیابی کمی نتایج حاصل از تخصیص نشان داد که کاربری­های تجاری، آموزشی ، درمانی، ورزشی و فرهنگی هم از نظر سرانه و هم از نظر توزیع در سطح محلات و ناحیه‌ مورد مطالعه به خوبی تخصیص داده شده‌اند و سطح برخورداری محلات را در محدوده مطالعه افزایش داده‌اند.